De Zalm

Atlantische zalm

De Europese of Atlantische zalm (Salmo salar) is een anadrome vis die als volwassen dier hoofdzakelijk in noordelijke zeeën en de Noord-Atlantische Oceaan leeft. De Kennebeczalm is bij de sportvissers een zeer beroemde en gewilde vis. De vis komt daar voor in de Atlantische staten en aangrenzende rivieren. Het gewicht van de zalm kan wel oplopen tot 36 kilo.
De zalm is zeer herkenbaar door de rode kleur van het vlees en daarom culinair zeer gewild. De zalm kwam voor de industriële revolutie in alle grote Europese rivieren voor, maar is daar nu praktisch uitgestorven. Er worden pogingen gedaan de waterkwaliteit en de omgevingsfactoren zo te beïnvloeden dat de zalm terugkeert.

Beschrijving

De zalm is een vrij slanke gestroomlijnde vis. Er zijn echter enkele ondersoorten die groot kunnen worden, tot ca. 1 meter. De zalm die in zee zwemt, is een zilveren verschijning met kleine x-vormige zwarte stipjes die zich boven de zijlijn bevinden.
Afhankelijk van het aantal weken dat hij zich in zoet water bevindt, neemt de zilveren schijn af, worden de wijfjes donker en krijgen de mannetjes een oranjerode marmerkleur. In deze fase ontwikkelen de mannetjes ook een paaihaak aan de onderkaak.
De jonge visjes die nog in zoet water voorkomen, worden Parr genoemd. Ze kunnen worden onderscheiden van de kleine forel aan de gevingerde tekening met tussen de vingers steeds een rood stipje.
Het onderscheid met de zeeforel is lastig zonder directe vergelijking. De zeeforel is forser dan de zalm en heeft ook een wat minder slanke kop. De bek is groter bij de zeeforel en loopt door tot onder het oog. De staartwortel van de zeeforel is dikker, waardoor de vis niet aan de staart kan worden opgetild.
Er komt ook een zoetwatervorm van de zalm voor die Sebago genoemd wordt. In het Vänermeer in Zweden en het Ladogameer in Rusland worden deze dieren ‘Blanklax’ genoemd en in het St. John-Meer in Canada Ouananiche. Deze dieren zijn wat meer gedrongen dan de normale vorm en hebben grotere zwarte stippen. De Blanklax en de Ouananiche worden 1 meter lang.
Ook een dwerg zoetwatervorm met de naam ‘Blegen’ komt in het stroomgebied van de Otra voor.

Paaitrek

Kralingscheveer bij Rotterdam was in de 19e eeuw de grootste zalmafslag van Nederland.
Vroeger werden in de Rijn diverse typen langstrekkende zalmen gevangen. Dit betrof de kleine zomerzalm (40 tot 60 cm) die niet al te ver stroomopwaarts trok om de eieren af te zetten. Maar ook de grote zomerzalm die pas aan het eind van de zomer de rivieren binnentrok, om al binnen twee maanden in dezelfde herfst de eieren af te zetten.
De belangrijkste zalm was de winterzalm die ook groot was en gedurende de winter optrok om ergens op de rivier in winterrust te gaan en pas in de herfst van het volgende jaar op de paaiplaatsen te arriveren. In de gebieden waar de zalm nu nog veel voorkomt, gaat het hoofdzakelijk om jonge zalmen van zo’n 60 cm en 3 kg die grilse worden genoemd. In sommige grotere Noorse rivieren komen nog wel zeer grote exemplaren voor.

Paai

De paaiplekken van de zalm zijn snelstromende gedeeltes in de bovenloop van rivieren, waar het vrouwtje kuilen graaft van zo’n 3 meter lang en circa 20 cm diep. In deze kuilen wordt na het uitvoeren van de balts met het kenmerkende trillen en gapen de hom en de kuit afgezet. In de tien minuten daarna worden de eieren weer onder het grind gewerkt door het mannetje, terwijl het vrouwtje stroomopwaarts weer een nieuwe kuil graaft. Het paaien duurt zo’n 14 dagen en wordt onderbroken door rustpauzes waarvoor de vissen diepe, wat langzamer stromende riviergedeeltes uitzoeken.
Na het paaien worden de zalmen ‘kelts’ genoemd. De meeste kelts sterven, maar sommige exemplaren (meestal wijfjes) kunnen weer terugkeren naar zee waar ze hun zoutwater habitus weer krijgen en verder door kunnen groeien. Het gaat daarbij om zo’n 5% van de dieren die aan de paai deelnemen.

Broed

De eieren van de zalm zijn voor een vis bijzonder groot, zo’n 5 tot 7 mm. Het duurt ook erg lang tot de eieren uitkomen, tussen de 70 en 200 dagen (afhankelijk van de watertemperatuur). Daarna duurt het nog eens zo’n 45 dagen voordat de larven hun dooierzak hebben opgebruikt en zelf voedsel op gaan nemen. De paaiperiode is zo afgestemd dat de fase waarin de larven voedsel op gaan nemen, samenvalt met een groot natuurlijk aanbod van voedsel.
De zoetwaterfase wordt parr genoemd en duurde in de Rijn één jaar. In Noorwegen kan deze fase ook wel vijf jaar duren. In deze periode leven de zalmen solitair en territoriaal, als kleine forellen.
De fase waarin de jonge vissen terug naar zee gaan trekken, wordt de smolt genoemd. De dieren trekken waarschijnlijk heel snel de rivier af (de zeeforel sneller dan de gemiddelde stroomsnelheid). Naar deze kwetsbare fase is bij zeeforel onlangs wat telemetrisch onderzoek gedaan. Na een korte aanpassingsperiode in brak water beginnen de zalmen weer aan hun leven op zee.

Ecologische betekenis

De zalm wordt gezien als een indicatorsoort voor de kwaliteit van de Europese rivieren, onder meer de Rijn en Maas. Een zalm dient naar de bovenloop van een rivier te kunnen zwemmen en weer terug zonder al te grote verliezen. De herintroductie van de zalm in de Theems geldt als succesvol.

Wat er mis kan gaan

Wanneer een vissoort uitsterft, zijn er meestal meerdere oorzaken aan te wijzen:
>Vervuiling – Vervuiling kan er ook voor zorgen dat het de zalm niet meer lukt het geboortewater te vinden. Dit is aangetoond bij de Chinookzalm, die door lozing van slachterijen de thuisrivier niet meer kon vinden. Waarschijnlijk is vervuiling tegenwoordig niet meer het grootste probleem.
>Overbevissing – Dit ontstond door over de hele breedte van een rivier een net te spannen waardoor geen zalm kon ontsnappen. Ook nu nog roepen de grote hoeveelheden vistuig in de Nederlandse wateren nog vragen op bij de Duitsers die met veel moeite en geld een herintroductieprogramma zijn gestart.
>Afsluiting van de loop door dammen en sluizen of door het plaatsen van ongeschikte vistrappen, zoals in de Maas.
>Ongeschikt of onbereikbaar worden van het voortplantingsgebied – Door vermesting en erosie zijn in de bovenloop van de Rijn niet veel plekken meer waar de zalm zich succesvol kan voortplanten. Als het water te veel fijne substantie bevat zet zich dat af op de eieren die er meer dan twee maanden over doen om uit te komen. Door vermesting zijn veel grindbedden veralgd en daardoor ook ongeschikt voor de voortplanting.

Maatregelen en wettelijke regelingen ter bescherming

Om de zalm terug te brengen in de Europese rivieren is een uitgebreid programma in gang gezet.

>De vervuiling van de rivieren is enorm afgenomen; met name de biologische vervuiling is verminderd dankzij rioolwaterzuiveringsinstallaties.
>Er worden vistrappen geplaatst waar de zalm wél door kan komen.
>Er wordt vis uitgezet, zoals in de Ruhr.
>Bovenstrooms wordt geprobeerd de grindbedden weer geschikt te maken voor de voortplanting van de zalm.

De zalm stond verdwenen (als wilde soort) op de rode lijst maar is in 2004 afgevoerd van deze lijst omdat de paaigebieden buiten Nederland liggen. Wel is de zalm krachtens Europese milieuwetgeving beschermd zoals in de bijlage 2 en 5 van de Habitatrichtlijn. Daarom heeft de Nederlandse overheid de taak om beschermingszones voor de zalm aan te wijzen. Verder wordt de zalm genoemd in bijlage 3 van de Conventie van Bern.[2][3] Op de internationale rode lijst van de IUCN kreeg de zalm in 1996 de status veilig, met de notatie dat herziening van deze status gewenst is.

Hengelsport

In Schotland en Noorwegen zijn nog enkele rivieren met grote zalm, maar een visvergunning is op dergelijke wateren zeer duur. Op kleinere rivieren in Ierland, Schotland en Noorwegen is het nog wel mogelijk om de kleinere grilse te vangen. Momenteel (2007) is de stand ook wat verbeterd door de maatregelen die tegen overbevissing op zee zijn genomen.
Op zalm wordt zowel met de vliegenhengel als met kunstaas gevist. De zalm zet zich vaak met een draaiende beweging vast. De zalm zou, eenmaal in zoetwater, geen voedsel meer tot zich nemen. Waarom hij daarin dan toch wel eens met kunstaas kan worden gevangen, is onduidelijk.
In Denemarken was er ook zeevisserij op zalm. Bij deze visserij werd op zoutwaterzalmen en zeeforellen in het Kattegat gesleept met kunstaas op 10 meter diepte, in de buurt van de grote scholen haring die het voedsel vormden voor zeer grote zalmen.

Commerciële kweek

De Europese zalm wordt in de fjorden van Scandinavië en de mulls van Schotland en fjorden in Zuid-Chili op grote schaal in grote nettenkooien gekweekt.
Deze zalmkweek heeft bezwaren opgeroepen bij milieubeschermingsorganisaties. Het water wordt door het voederen met zeer eiwitrijk voer en de hoge zalmdichtheid ter plaatse erg verrijkt met voedingsstoffen, en visparasieten kunnen zich dan gemakkelijk vermenigvuldigen. Ook kan er algenbloei op gaan treden.
Door instanties als Greenpeace wordt ook gevreesd dat ontsnapte gekweekte zalm zich zou kunnen vermengen met de wilde zalm, zodat de wilde zalmpopulaties na een tijdje genetisch misschien niet meer goed op hun milieu toegesneden zullen zijn en uit zullen sterven. In het geval van een kleine minderheid gekweekte zalm is dat niet waarschijnlijk, maar als kweekzalmen in de meerderheid komen door massale ontsnappingen is het denkbaar dat wilde zalmpopulaties te gronde zullen gaan. Biologen brengen daar echter tegenin dat niet goed op hun milieu toegesneden zalmen gewoon door natuurlijke selectie zullen verdwijnen.

Zalm Informatie van Bron: Wikipedia